تفسير سورة مريم

الترجمة الفارسية للمختصر في تفسير القرآن الكريم

الترجمة الفارسية للمختصر في تفسير القرآن الكريم، صادر عن مركز تفسير للدراسات القرآنية.

﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ كهيعص﴾

﴿كٓهيعٓصٓ﴾ سخن در مورد حروف شبیه این حروف در آغاز سورۀ بقره بیان شد.

﴿ذِكْرُ رَحْمَتِ رَبِّكَ عَبْدَهُ زَكَرِيَّا﴾

این یادِ رحمتِ پروردگارت به بنده‌اش زکریا است، که آن را به هدف پند گرفتن از آن برایت حکایت می‌کنیم.

﴿إِذْ نَادَىٰ رَبَّهُ نِدَاءً خَفِيًّا﴾

آن‌گاه که پروردگاش سبحانه را آهسته خواند تا بهتر اجابت شود.

﴿قَالَ رَبِّ إِنِّي وَهَنَ الْعَظْمُ مِنِّي وَاشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَيْبًا وَلَمْ أَكُنْ بِدُعَائِكَ رَبِّ شَقِيًّا﴾

گفت: پروردگارا، استخوانم سست گردیده، و سفیدی موی سرم زیاد شده، و در دعای خویش به تو هرگز ناامید نبوده‌ام، زیرا هرگاه تو را خواندم دعایم را اجابت کردی.

﴿وَإِنِّي خِفْتُ الْمَوَالِيَ مِنْ وَرَائِي وَكَانَتِ امْرَأَتِي عَاقِرًا فَهَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا﴾

و من می‌ترسم که پس از مرگم خویشاوندان من به‌سبب مشغول ‌شدن به دنیا حق دین را ادا نکنند، و زنم نازا است و بچه نمی‌آورد، پس از جانب خویش فرزندی یاری‌رسان برایم عطا کن.

﴿يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ ۖ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا﴾

که نبوت را از من، و از خاندان یعقوب علیه السلام به ارث ببرد، و - پروردگارا- او را در دین و اخلاق و علم پسندیده گردان.

﴿يَا زَكَرِيَّا إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلَامٍ اسْمُهُ يَحْيَىٰ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَمِيًّا﴾

پس الله دعایش را اجابت کرد، و بر او ندا داد: ای زکریا، خبری خوش به تو مژده می دهیم؛ یعنی دعایت را اجابت کردیم، و پسری که نامش یحیی است، و قبل از او این نام را برای هیچ‌کس قرار نداده‌ایم برایت عطا کردیم.

﴿قَالَ رَبِّ أَنَّىٰ يَكُونُ لِي غُلَامٌ وَكَانَتِ امْرَأَتِي عَاقِرًا وَقَدْ بَلَغْتُ مِنَ الْكِبَرِ عِتِيًّا﴾

زکریا علیه السلام با تعجب از قدرت الله گفت: چگونه فرزندی برایم متولد می‌شود درحالی‌که همسرم نازا است و بچه نمی‌آورد، و خودم نیز بر اثر سالخوردگی و سستیِ استخوان‌ها، به پایان عمر رسیده‌ام؟!

﴿قَالَ كَذَٰلِكَ قَالَ رَبُّكَ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَقَدْ خَلَقْتُكَ مِنْ قَبْلُ وَلَمْ تَكُ شَيْئًا﴾

فرشته گفت: این امر چنان‌که گفتم در حالتی رخ می‌دهد که زنت نازاست و خودت بر اثر سالخوردگی و سستی استخوان‌ها به پایان عمر رسیده‌ای، اما پروردگارت فرمود: آفرینش یحیی از مادری نازا و از پدری که به پایان عمر رسیده توسط پروردگارت آسان است، و - ای زکریا- قبلاً تو را درحالی‌که چیزی قابل بیان نبودی آفریده است؛ زیرا هیچ بودی.

﴿قَالَ رَبِّ اجْعَلْ لِي آيَةً ۚ قَالَ آيَتُكَ أَلَّا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلَاثَ لَيَالٍ سَوِيًّا﴾

زکریا علیه السلام گفت: پروردگارا، نشانه‌ای برایم قرار بده تا با آن اطمینان یابم و بر تحقق این بشارت دلالت کند، فرمود: نشانۀ تو بر تحقق این بشارت این است که سه روز بدون عیب و درحالی‌که صحیح و سالم هستی نمی‌توانی با مردم سخن بگویی.

﴿فَخَرَجَ عَلَىٰ قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَىٰ إِلَيْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُكْرَةً وَعَشِيًّا﴾

آن‌گاه زکریا علیه السلام از مصلایش بر قوم خویش درآمد، و بدون کلام به آنها اشاره کرد که: الله سبحانه را در آغاز و پایان روز بستایید.

﴿يَا يَحْيَىٰ خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ ۖ وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا﴾

پس یحیی علیه السلام برایش متولد شد، و چون به سنی که در آن سن مناسب رسید به او گفتیم: ای یحیی، تورات را به جد و جهد بگیر. و در کودکی به او فهم و علم و جد و عزم عطا کردیم.

﴿وَحَنَانًا مِنْ لَدُنَّا وَزَكَاةً ۖ وَكَانَ تَقِيًّا﴾

و به رحمتی از جانب خویش به او مهربانی کردیم، و او را از گناهان پاک نمودیم، و او پرهیزکاری بود که اوامر الله را به جای می‌آورد، و نواهی او تعالی را ترک می‌کرد.

﴿وَبَرًّا بِوَالِدَيْهِ وَلَمْ يَكُنْ جَبَّارًا عَصِيًّا﴾

و نسبت به پدر و مادرش مهربان، خوش‌برخورد و نیکوکار بود، و در طاعت پروردگارش و طاعت آن دو متکبر نبود، و نافرمان پروردگارش یا پدر و مادرش نیز نبود.

﴿وَسَلَامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَيَوْمَ يَمُوتُ وَيَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا﴾

و سلام و امنیت از جانب الله بر اوست روزی‌که متولد شد، و روزی‌که می‌میرد و از این دنیا خارج می‌شود، و آن‌گاه که روز قیامت زنده برانگیخته می‌شود؛ این موارد سه‌گانۀ مذکور، وحشتناک‌ترین مواضعی است که انسان از آنها می‌گذرد، و اگر در این مواضع ایمن باشد در سایر مواضع ترسی بر او نیست.

﴿وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مَرْيَمَ إِذِ انْتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِهَا مَكَانًا شَرْقِيًّا﴾

و - ای رسول- در قرآن نازل‌شده بر خودت قصۀ مریم را یاد کن آن‌گاه که از اهل خویش کناره گرفت، و در مکانی به سمت شرق از آنها خلوت گزید.

﴿فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا﴾

آن‌گاه در برابر آنها پرده‌ای برای خود گرفت تا او را در حالت عبادت پروردگارش نبینند، پس جبریل علیه السلام را به‌سوی او فرستادیم، که در صورت انسانی خوش‌اندام بر او نمایان شد، و مریم ترسید که قصد بدی به او داشته باشد.

﴿قَالَتْ إِنِّي أَعُوذُ بِالرَّحْمَٰنِ مِنْكَ إِنْ كُنْتَ تَقِيًّا﴾

وقتی مریم جبریل علیه السلام را دید که در شکل انسانی خوش‌اندام به‌سویش می‌رود گفت: - ای مرد- به‌راستی‌که من از تو به رحمان پناه می‌برم از اینکه آسیبی به من برسانی اگر پرهیزکاری هستی که از الله می‌ترسی.

﴿قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا﴾

جبریل علیه السلام گفت: من انسانی نیستم، بلکه فرستاده‌ای از جانب پروردگارت هستم که مرا به‌سویت فرستاده تا برایت فرزندی گرامی و پاکیزه ببخشم.

﴿قَالَتْ أَنَّىٰ يَكُونُ لِي غُلَامٌ وَلَمْ يَمْسَسْنِي بَشَرٌ وَلَمْ أَكُ بَغِيًّا﴾

مریم با تعجب گفت: چگونه می‌توانم فرزندی داشته باشم حال آن‌که نه شوهری داشته ام و نه هیچ‌کس دیگری با من نزدیکی نکرده است، و زناکار نیز نبوده‌ام تا فرزندی داشته باشم؟!

﴿قَالَ كَذَٰلِكِ قَالَ رَبُّكِ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ ۖ وَلِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً مِنَّا ۚ وَكَانَ أَمْرًا مَقْضِيًّا﴾

جبریل علیه السلام به او گفت: امر چنان است که گفتم که هر چند شوهری و هیچ مرد دیگری با تو نزدیکی نکرده است و زناکار نیز نبوده‌ای، اما پروردگارت سبحانه فرموده: آفرینش فرزند بدون پدر بر من آسان است، و به این هدف که فرزند بخشیده‌شده به تو، نشانه‌ای برای مردم بر قدرت الله، و رحمتی از جانب ما برای تو و برای کسانی‌که به او ایمان آوَرَند باشد، و آفرینش این فرزند تو حکمی از جانب الله است که مقدر شده، و در لوح محفوظ نوشته شده است.

﴿۞ فَحَمَلَتْهُ فَانْتَبَذَتْ بِهِ مَكَانًا قَصِيًّا﴾

مریم پس از دمیدن فرشته به فرزند باردار شد، آن‌گاه با او به مکانی دور از مردم کناره گرفت.

﴿فَأَجَاءَهَا الْمَخَاضُ إِلَىٰ جِذْعِ النَّخْلَةِ قَالَتْ يَا لَيْتَنِي مِتُّ قَبْلَ هَٰذَا وَكُنْتُ نَسْيًا مَنْسِيًّا﴾

پس درد زایمان او را فراگرفت، و به‌سوی ساقۀ درخت خرمایی کشاند، مریم گفت: کاش قبل از این روز مرده بودم، و چیزی بی‌ارزش بودم تا گمان بد به من نمی‌شد.

﴿فَنَادَاهَا مِنْ تَحْتِهَا أَلَّا تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيًّا﴾

پس عیسی علیه السلام از زیر پاهایش بر او ندا داد: اندوه مدار، که پروردگارت زیر پای تو جوی آبی قرار داده است تا از آن بنوشی.

﴿وَهُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا﴾

و تنۀ درخت خرما را بگیر و بتکان، خرمایی تازه و نورس برایت می‌ریزد.

﴿فَكُلِي وَاشْرَبِي وَقَرِّي عَيْنًا ۖ فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَدًا فَقُولِي إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَٰنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ إِنْسِيًّا﴾

و از خرما بخور، و از آب بنوش، و به نوزدات شاد باشد و اندوه مدار، و اگر از مردم کسی را دیدی که در مورد خبر نوزاد از تو سوال کرد به او بگو: من سکوت از سخن را برای پروردگارم بر خودم واجب کرده‌ام، پس امروز با هیچ‌یک از مردم سخن نخواهم گفت.

﴿فَأَتَتْ بِهِ قَوْمَهَا تَحْمِلُهُ ۖ قَالُوا يَا مَرْيَمُ لَقَدْ جِئْتِ شَيْئًا فَرِيًّا﴾

پس مریم پسرش را که در بغل داشت نزد قومش آورد، قومش با اعتراضی سخت به او گفتند: ای مریم، به تحقیق که کار بسیار ناپسندی را مرتکب شده‌ای، چون فرزندی بدون پدر آورده‌ای.

﴿يَا أُخْتَ هَارُونَ مَا كَانَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ وَمَا كَانَتْ أُمُّكِ بَغِيًّا﴾

ای شبیه هارون در عبادت (هارون مرد صالحی بود) پدرت زناکار نبود، و مادرت نیز زنی زناکار نبود، یعنی تو از خانواده‌ای پاک و معروف به صلاح هستی، پس چگونه فرزندی بدون پدر آوردی؟!

﴿فَأَشَارَتْ إِلَيْهِ ۖ قَالُوا كَيْفَ نُكَلِّمُ مَنْ كَانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا﴾

آن‌گاه به‌سوی پسرش عیسی علیه السلام که در گهواره بود اشاره کرد، پس قومش با تعجب به او گفتند: چگونه با کودکی که در گهواره است سخن بگوییم؟!

﴿قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا﴾

عیسی علیه السلام گفت: همانا من بندۀ الله هستم، که انجیل را به من عطا کرده، و مرا یکی از پیامبرانش قرار داده است.

﴿وَجَعَلَنِي مُبَارَكًا أَيْنَ مَا كُنْتُ وَأَوْصَانِي بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيًّا﴾

و مرا هرجا که باشم بسیار فایده‌رسان به بندگان قرار داده، و مرا به ادای نماز و پرداخت زکات در طول زندگی‌ام فرمان داده است.

﴿وَبَرًّا بِوَالِدَتِي وَلَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّارًا شَقِيًّا﴾

و مرا نسبت به مادرم نیکوکار کرده، و مرا متکبر از طاعت پروردگارم، و نیز نافرمان او قرار نداده است.

﴿وَالسَّلَامُ عَلَيَّ يَوْمَ وُلِدْتُ وَيَوْمَ أَمُوتُ وَيَوْمَ أُبْعَثُ حَيًّا﴾

و امنیت از شیطان و دستیارانش برای من است روز تولدم و روز مرگم و روز برانگیختنم به صورت زنده در روز قیامت، یعنی شیطان در این مواضع وحشتناک سه‌گانه مرا آزرده نمی‌سازد.

﴿ذَٰلِكَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ ۚ قَوْلَ الْحَقِّ الَّذِي فِيهِ يَمْتَرُونَ﴾

این موصوف به صفات مذکور همان عیسی علیه السلام پسر مریم است، و این کلام همان سخن حق در مورد اوست، نه سخن گمراهانی که در مورد او تردید دارند و جدال می‌کنند.

﴿مَا كَانَ لِلَّهِ أَنْ يَتَّخِذَ مِنْ وَلَدٍ ۖ سُبْحَانَهُ ۚ إِذَا قَضَىٰ أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ﴾

سزاوار الله نیست که فرزندی بگیرد، از این کار پاک و منزه است، هرگاه کاری را اراده کند، فقط کافی است که او سبحانه به آن کار بگوید: (کُن، موجود باش)، به‌ناگاه و بدون تردید واقع می‌شود، پس ذاتی‌که چنین باشد از فرزند منزه است.

﴿وَإِنَّ اللَّهَ رَبِّي وَرَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ ۚ هَٰذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ﴾

و همانا الله سبحانه پروردگار من و پروردگار همگی شماست، پس عبادت را فقط برای او خالص بگردانید، آنچه برای‌تان بیان کردم همان راه مستقیمی است که منجر به رضایت الله می‌شود.

﴿فَاخْتَلَفَ الْأَحْزَابُ مِنْ بَيْنِهِمْ ۖ فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ يَوْمٍ عَظِيمٍ﴾

پس اختلاف‌کنندگان در مورد عیسی علیه السلام اختلاف کردند و به گروه‌هایی پراکنده از میان قومش تبدیل شدند، آن‌گاه برخی از آنها به او ایمان آوردند و گفتند: او رسولی است، و دیگران مانند یهودیان به او کافر شدند، چنان‌که گروه‌هایی در مورد او غلو کردند و برخی از آنها گفتند: او الله است، و دیگران گفتند: او پسر الله است، الله از این امر بسیار برتر است، پس وای بر اختلاف‌کنندگان در مورد عیسی علیه السلام از مشاهدۀ روز بزرگ قیامت به سبب مناظر و حسابرسی و کیفری که در آن روز وجود دارد.

﴿أَسْمِعْ بِهِمْ وَأَبْصِرْ يَوْمَ يَأْتُونَنَا ۖ لَٰكِنِ الظَّالِمُونَ الْيَوْمَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ﴾

در آن روز چه خوب می‌شنوند و چه خوب می‌بینند.
زمانی می‌شنوند که شنیدن هرگز به آنها نفع نمی‌رساند، و زمانی می‌بینند که دیدن هرگز نفعی برای‌شان نمی‌رساند، اما ستمکاران در زندگی دنیا در گمراهی آشکاری از راه راست هستند، از این رو برای آخرت آماده نمی‌شوند تا اینکه ناگهان و درحالی‌که بر ستم‌شان هستند آنها را فراگیرد.

﴿وَأَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ وَهُمْ فِي غَفْلَةٍ وَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ﴾

و - ای رسول- مردم را از روز پشیمانی بترسان، روزی که گناهکار از گناهکاری‌اش، و نیکوکار از اینکه طاعت بیشتری انجام نداده است پشیمان می‌شود، آن‌گاه که طومار بندگان در هم پیچیده می‌شود، و حسابرسی‌شان پایان می‌یابد، و هرکس به آنچه که از پیش فرستاده است می‌رسد، آنها در زندگی دنیای‌شان به آن فریب خورده‌اند، و از آخرت غافلند، و به روز قیامت ایمان نمی‌آورند.

﴿إِنَّا نَحْنُ نَرِثُ الْأَرْضَ وَمَنْ عَلَيْهَا وَإِلَيْنَا يُرْجَعُونَ﴾

به تحقیق که ما پس از نابودی مخلوقات باقی هستیم، و زمین و هرکس را که بر روی زمین است به‌سبب نابودی آنها و بقای ما پس از آنها به ارث می‌بریم، و بر آنها فرمانروایی می‌کنیم، و هر کاری که در مورد آنها بخواهیم انجام می‌دهیم، و روز قیامت برای حسابرسی و جزا فقط به‌سوی ما بازگردانیده می‌شوند.

﴿وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِبْرَاهِيمَ ۚ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَبِيًّا﴾

و - ای رسول- در قرآن نازل‌شده بر خودت قصۀ ابراهیم علیه السلام را به یاد آور، به‌راستی‌که او بسیار راستگو و تصدیق‌کنندۀ آیات الله، و پیامبری از جانب الله بود.

﴿إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ مَا لَا يَسْمَعُ وَلَا يُبْصِرُ وَلَا يُغْنِي عَنْكَ شَيْئًا﴾

آن‌گاه که به پدرش آذر گفت: ای پدرم، چرا به جای الله بُتی را عبادت می‌کنی که اگر او را بخوانی دعایت را نمی‌شنود، و آن‌گاه که او را عبادت کنی عبادتت را نمی‌بیند، و نه آسیبی از تو برطرف می‌سازد، و نه نفعی برایت جلب می‌کند؟!

﴿يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءَنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا﴾

ای پدرم، همانا علمی از طریق وحی برایم آمده است که برای تو نیامده است، پس از من پیروی کن تا تو را به راه راست راهنمایی کنم.

﴿يَا أَبَتِ لَا تَعْبُدِ الشَّيْطَانَ ۖ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلرَّحْمَٰنِ عَصِيًّا﴾

ای پدرم، شیطان را با فرمان‌برداری از او عبادت نکن، زیرا شیطان نافرمان رحمان است، آنجا که او را به سجده در برابر آدم علیه السلام فرمان داد اما او سجده نکرد.

﴿يَا أَبَتِ إِنِّي أَخَافُ أَنْ يَمَسَّكَ عَذَابٌ مِنَ الرَّحْمَٰنِ فَتَكُونَ لِلشَّيْطَانِ وَلِيًّا﴾

ای پدرم، من می‌ترسم از اینکه اگر در حال کفر بمیری عذابی از جانب رحمان به تو برسد، آن‌گاه به‌سبب دوست‌داشتن شیطان توسط تو همنشین او در عذاب باشی.

﴿قَالَ أَرَاغِبٌ أَنْتَ عَنْ آلِهَتِي يَا إِبْرَاهِيمُ ۖ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ لَأَرْجُمَنَّكَ ۖ وَاهْجُرْنِي مَلِيًّا﴾

آزر به پسرش ابراهیم علیه السلام گفت: ای ابراهیم آیا تو از معبود‌هایم که آنها را عبادت می‌کنم روی می‌گردانی؟! اگر از دشنام معبود‌های من دست نکشی به‌طور قطع تو را سنگسار خواهم کرد، و زمانی طولانی از من دور شو و با من سخن مگوی، و با من یکجا نشو.

﴿قَالَ سَلَامٌ عَلَيْكَ ۖ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي ۖ إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًّا﴾

ابراهیم علیه السلام به پدرش گفت: از جانب من سلامتی بر توست، و آنچه که نمی‌پسندی از جانب من به تو نمی‌رسد، به‌زودی از جانب پروردگارم مغفرت و هدایت برایت می‌خواهم، او سبحانه به من لطف زیادی دارد.

﴿وَأَعْتَزِلُكُمْ وَمَا تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَأَدْعُو رَبِّي عَسَىٰ أَلَّا أَكُونَ بِدُعَاءِ رَبِّي شَقِيًّا﴾

شما و معبودهای‌تان را که به جای الله عبادت می‌کنید ترک می‌کنم و فقط پروردگارم را در دعایم می‌خوانم و کسی را شریک با او نمی‌گردانم. امید است مرا هنگامی‌که او را در دعا بخوانم محروم نسازد، که با عدم پذیرش دعایم توسط او از سیَه روزان و بیچاره‌ها می‌شوم.

﴿فَلَمَّا اعْتَزَلَهُمْ وَمَا يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ ۖ وَكُلًّا جَعَلْنَا نَبِيًّا﴾

پس چون آنها و معبودهای‌شان را که به جای الله عبادت می‌کردند رها کرد، در عوض نبودِ اهلش، پسرش اسحاق را به او بخشیدیم، و نوه‌اش یعقوب را برایش بخشیدیم، و هر یک از این دو را پیامبر قرار دادیم.

﴿وَوَهَبْنَا لَهُمْ مِنْ رَحْمَتِنَا وَجَعَلْنَا لَهُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِيًّا﴾

و از رحمت خویش افزون بر نبوت، خیر زیادی به آنها عطا کردیم، و یادی نیک و همیشگی بر زبان‌های بندگان برای‌شان قرار دادیم.

﴿وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مُوسَىٰ ۚ إِنَّهُ كَانَ مُخْلَصًا وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا﴾

و - ای رسول- در قرآن نازل‌شده بر تو قصۀ موسی علیه السلام را به یاد آور، به‌راستی‌که او انتخاب‌شده و برگزیده، و رسولی پیامبر بود.

﴿وَنَادَيْنَاهُ مِنْ جَانِبِ الطُّورِ الْأَيْمَنِ وَقَرَّبْنَاهُ نَجِيًّا﴾

و او را از جانب راست کوه نسبت به موقعیت موسی علیه السلام ندا دادیم، و درحالی‌که با او راز گفتیم او را به خود نزدیک ساختیم، چون الله کلامش را به او شنواند.

﴿وَوَهَبْنَا لَهُ مِنْ رَحْمَتِنَا أَخَاهُ هَارُونَ نَبِيًّا﴾

و - از رحمت و نعمت‌بخشی خویش بر او- با استجابت دعای او برادرش هارون علیه السلام را مقام پیامبری عطا کردیم؛ آن‌گاه که این امر را از پروردگارش خواست.

﴿وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ ۚ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا﴾

و - ای رسول- در قرآن نازل‌شده بر خودت قصۀ اسماعیل علیه السلام را یاد کن، به‌راستی‌که او درست‌وعده بود، و هیچ وعده‌ای نمی‌داد مگر به آن وفا می‌کرد، و رسولی پیامبر بود.

﴿وَكَانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ وَكَانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا﴾

و خانواده‌اش را به برپایی نماز، و پرداخت زکات امر می‌کرد، و نزد پروردگارش پسندیده بود.

﴿وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِدْرِيسَ ۚ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَبِيًّا﴾

و - ای رسول- در قرآن نازل‌شده بر خود قصۀ ادریس علیه السلام را به یادآور، به‌راستی‌که او بسیار راستگو و تصدیق‌کنندۀ آیات پروردگارش بود، و یکی از پیامبران الله بود.

﴿وَرَفَعْنَاهُ مَكَانًا عَلِيًّا﴾

و با نبوتی که به او بخشیدیم یادش را بالا بردیم، پس والامقام بود.

﴿أُولَٰئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا ۚ إِذَا تُتْلَىٰ عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَٰنِ خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا ۩﴾

افراد مذکور در این سوره که با زکریا علیه السلام آغاز و با ادریس علیه السلام پایان یافت، از میان پسران آدم علیه السلام، و از پسران کسانی‌که همراه نوح علیه السلام در کشتی سوار کردیم، و از پسران ابراهیم علیه السلام و پسران یعقوب علیه السلام هستند که الله نبوت را به آنها ارزانی داشت، و از کسانی بودند که آنها را بر هدایت به اسلام توفیق دادیم، و آنها را برگزیدیم و پیامبرانی قرار دادیم، و هرگاه آیات الله را که خوانده می‌شد می‌شنیدند در برابر الله گریه‌کنان از ترس او به سجده می‌افتادند.

﴿۞ فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ ۖ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا﴾

پس از این پیامبران برگزیده، گناهکاران و گمراهانی آمدند، که نماز را تباه ساختند، یعنی آن را به وجه مطلوب ادا نکردند، و گناهانی مانند زنا را به پیروی از هوای نفس شان مرتکب شدند، پس به زودی با زیان و نومیدی در جهنم روبرو خواهند شد.

﴿إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُونَ شَيْئًا﴾

مگر کسانی‌که از تقصیر و کوتاهی خویش توبه کرده، و به الله ایمان آورده و عمل صالح انجام داده‌اند که افراد موصوف به این صفات، وارد بهشت می‌شوند، و ذره‌ای هر چند اندک از مزد اعمال‌شان کاسته نمی‌شود.

﴿جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدَ الرَّحْمَٰنُ عِبَادَهُ بِالْغَيْبِ ۚ إِنَّهُ كَانَ وَعْدُهُ مَأْتِيًّا﴾

بهشت‌هایی آرام و جاویدان که رحمان به بندگان نیکوکارش به غیب وعده داده که آنها را در آن‌ بهشت‌ها درمی‌آورد، و آنها درحالی‌که این بهشت‌ها را ندیده‌اند به آن ایمان آوردند، زیرا وعدۀ الله به بهشت - هر چند غیب است- بدون تردید آمدنی است.

﴿لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا إِلَّا سَلَامًا ۖ وَلَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيهَا بُكْرَةً وَعَشِيًّا﴾

در آنجا نه سخن بی‌جایی می‌شنوند، و نه سخن زشتی، بلکه سلام خودشان بر یکدیگر، و سلام فرشتگان بر آنها را می‌شنوند، و در آنجا صبح و شام هر غذایی که خواسته باشند برای‌شان آورده می‌شود.

﴿تِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي نُورِثُ مِنْ عِبَادِنَا مَنْ كَانَ تَقِيًّا﴾

این بهشت موصوف به صفات مذکور همان بهشتی است که آن را کسانی از بندگان ما به ارث می‌برند که اجرا کنندۀ اوامر، و اجتناب ‌کننده از نواهی باشند.

﴿وَمَا نَتَنَزَّلُ إِلَّا بِأَمْرِ رَبِّكَ ۖ لَهُ مَا بَيْنَ أَيْدِينَا وَمَا خَلْفَنَا وَمَا بَيْنَ ذَٰلِكَ ۚ وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا﴾

و - ای جبریل- به محمد صلی الله علیه وسلم بگو: فرشتگان از جانب خودشان فرود نمی‌آیند، بلکه فقط به فرمان الله فرود می‌آیند، امر آخرت که پیش رو داریم، و امر دنیا که پشت سر گذاشته‌ایم، و آنچه میان دنیا و آخرت است از آنِ الله است، و - ای رسول- پروردگارت هیچ‌چیزی را فراموش نمی‌کند.

﴿رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا فَاعْبُدْهُ وَاصْطَبِرْ لِعِبَادَتِهِ ۚ هَلْ تَعْلَمُ لَهُ سَمِيًّا﴾

آفریدگار و مالک آسمان‌ها و زمین و تدبیرکنندۀ کار آن دو، و نیز آفریدگار و مالک و تدبیرکنندۀ آنچه بین این دو وجود دارد است، پس تنها او را عبادت کن، زیرا او سزاوار عبادت است، و بر عبادتش استوار باش، زیرا او تعالی هیچ مانند و نظیری ندارد تا در عبادت با او شریک شود.

﴿وَيَقُولُ الْإِنْسَانُ أَإِذَا مَا مِتُّ لَسَوْفَ أُخْرَجُ حَيًّا﴾

و کافر منکر رستاخیز، از روی استهزا می‌گوید: آیا وقتی بمیرم دوباره از قبرم زنده بیرون آورده می‌شوم؟! به‌راستی‌که این امر بعید است.

﴿أَوَلَا يَذْكُرُ الْإِنْسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ وَلَمْ يَكُ شَيْئًا﴾

آیا این منکر رستاخیز به یاد نمی‌آورد که ما او را قبل از اینکه هیچ‌چیز نبود آفریدیم؟! تا بر آفرینش اول برای آفرینش دوم راهنمایی بگیرد، با وجود اینکه آفرینش دوم آسان‌تر و ساده‌تر است.

﴿فَوَرَبِّكَ لَنَحْشُرَنَّهُمْ وَالشَّيَاطِينَ ثُمَّ لَنُحْضِرَنَّهُمْ حَوْلَ جَهَنَّمَ جِثِيًّا﴾

پس - ای رسول- به پروردگارت سوگند آنها را همراه با شیاطین‌شان که آنها را گمراه ساختند از قبرهای‌شان به‌سوی محشر در خواهیم آورد، سپس درحالی‌که بر زانوهای‌شان درآمده‌اند آنها را خوار و ذلیل به‌سوی درهای جهنم خواهیم کشاند.

﴿ثُمَّ لَنَنْزِعَنَّ مِنْ كُلِّ شِيعَةٍ أَيُّهُمْ أَشَدُّ عَلَى الرَّحْمَٰنِ عِتِيًّا﴾

سپس به شدت و زور از هر یک از طایفه‌های گمراه کسانی را که سرکش‌تر بوده‌اند، یعنی سردمداران آنها را بیرون خواهیم کشید.

﴿ثُمَّ لَنَحْنُ أَعْلَمُ بِالَّذِينَ هُمْ أَوْلَىٰ بِهَا صِلِيًّا﴾

آن‌گاه خود ما به کسانی‌که به ورود به جهنم و تحمل و رنج ‌بردن از گرمایش سزاوارترند داناتریم.

﴿وَإِنْ مِنْكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا ۚ كَانَ عَلَىٰ رَبِّكَ حَتْمًا مَقْضِيًّا﴾

و - ای مردم- هیچ‌کس از شما نیست مگر اینکه از بالای صراط که روی جهنم نصب شده عبور خواهد کرد، این عبور حکمی قطعی است که الله آن را صادر کرده است، و حکم او تعالی هیچ بازگرداننده‌ای ندارد.

﴿ثُمَّ نُنَجِّي الَّذِينَ اتَّقَوْا وَنَذَرُ الظَّالِمِينَ فِيهَا جِثِيًّا﴾

سپس بعد از عبور روی صراط کسانی را که با اجرای اوامر و اجتناب از نواهی پروردگارشان تقوای او تعالی را پیشه کردند نجات می‌دهیم، و ستمکاران را درحالی‌که بر زانوهای‌شان درآمده‌اند رها می‌کنیم، و نمی‌توانند از آن فرار کنند.

﴿وَإِذَا تُتْلَىٰ عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا أَيُّ الْفَرِيقَيْنِ خَيْرٌ مَقَامًا وَأَحْسَنُ نَدِيًّا﴾

و چون آیات آشکار نازل‌ شدۀ ما بر رسول‌مان بر مردم خوانده شود کافران به مؤمنان می‌گویند: کدام‌یک از ما دو گروه، جایگاه و مسکن بهتر، و مجلس و اجتماع نیکوتری دارد: گروه ما یا گروه شما؟!

﴿وَكَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُمْ مِنْ قَرْنٍ هُمْ أَحْسَنُ أَثَاثًا وَرِئْيًا﴾

و چه بسیار امت‌هایی را قبل از این کافران که به برتری مادی خویش افتخار می‌کنند گمراه ساختیم، درحالی‌که اموالی نیکوتر، و به خاطر گرانی لباس‌های‌شان و در رفاه بودنِ بدن‌های‌شان، ظاهری زیباتر از اینها داشتند.

﴿قُلْ مَنْ كَانَ فِي الضَّلَالَةِ فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمَٰنُ مَدًّا ۚ حَتَّىٰ إِذَا رَأَوْا مَا يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذَابَ وَإِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكَانًا وَأَضْعَفُ جُنْدًا﴾

- ای رسول- بگو: هرکس در گمراهی خویش بماند رحمان به او مهلت خواهد داد تا بر گمراهی بیفزاید، تا آن‌گاه که عذابِ به تعجیل ‌افتاده در دنیا یا عذاب مدت‌دار در قیامت را که به آن وعده داده می‌شدند ببینند. آن‌گاه خواهند دانست که چه کسی جایگاه بدتر و یاوران کمتری دارد، آنها یا مؤمنان؟

﴿وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى ۗ وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا﴾

و در برابرِ مهلت ‌دادن به اینها که بر گمراهی بیفزایند، الله بر ایمان و طاعت کسانی‌که هدایت یافته‌اند می‌افزاید، و - ای رسول- اعمال صالح که به سعادت ابدی نزد پروردگارت منجر می‌شود پاداشی سودمندتر، و سرانجامِ بهتری دارد.

﴿أَفَرَأَيْتَ الَّذِي كَفَرَ بِآيَاتِنَا وَقَالَ لَأُوتَيَنَّ مَالًا وَوَلَدًا﴾

- ای رسول- آیا دیدی کسی را که به حجت‌های ما کفر ورزید، و تهدید ما را انکار کرد، و گفت: اگر بمیرم، و برانگیخته شوم به‌طور قطع مال و فرزندان زیادی به من داده خواهد شد.

﴿أَطَّلَعَ الْغَيْبَ أَمِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَٰنِ عَهْدًا﴾

آیا از غیب آگاه شده و این سخن را از روی دلیل زد؟! یا نزد پروردگارش عهدی بسته که او را وارد بهشت خواهد کرد، و مال و اولادی به او خواهد داد؟!

﴿كَلَّا ۚ سَنَكْتُبُ مَا يَقُولُ وَنَمُدُّ لَهُ مِنَ الْعَذَابِ مَدًّا﴾

امر چنان‌که ادعا می‌کند نیست، به‌زودی سخن و عمل او را می‌نویسیم، و به‌سبب ادعای دروغینش عذابی بر عذابش خواهیم افزود.

﴿وَنَرِثُهُ مَا يَقُولُ وَيَأْتِينَا فَرْدًا﴾

و پس از اینکه او را نابود ساختیم مال و فرزندی را که به جا می‌گذارد به ارث خواهیم برد، و در روز قیامت تنها و در حالی نزد ما می‌آید که مال و جایگاهی که از آن بهره‌مند بود از او گرفته شده است.

﴿وَاتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ آلِهَةً لِيَكُونُوا لَهُمْ عِزًّا﴾

و مشرکان به جای الله معبودهایی برای خودشان گرفتند؛ تا پشتیبان و یاورشان باشند و از آنها یاری بگیرند.

﴿كَلَّا ۚ سَيَكْفُرُونَ بِعِبَادَتِهِمْ وَيَكُونُونَ عَلَيْهِمْ ضِدًّا﴾

امر چنان‌که ادعا کردند نیست، زیرا این معبودهای که آنها را به جای الله عبادت می‌کنند، عبادت مشرکان برای خودشان را در روز قیامت انکار خواهند کرد، و از آنها بیزاری خواهند جست، و دشمنان آنها خواهند شد.

﴿أَلَمْ تَرَ أَنَّا أَرْسَلْنَا الشَّيَاطِينَ عَلَى الْكَافِرِينَ تَؤُزُّهُمْ أَزًّا﴾

- ای رسول- آیا ندیده‌ای که ما شیاطین را برانگیختیم، و آنها را بر کفار مسلط گرداندیم تا آنها را بر انجام گناهان و بازداشتن از دین الله به شدت تحریک کنند؟

﴿فَلَا تَعْجَلْ عَلَيْهِمْ ۖ إِنَّمَا نَعُدُّ لَهُمْ عَدًّا﴾

پس - ای رسول- به شتاب از الله نخواه که نابودی‌شان را به تعجیل اندازد، همانا ما عمرهای‌شان را به دقت برمی‌شماریم، تا وقتی‌که مهلت ‌‌شان پایان یافت آنها را به آنچه سزاوارش هستند مجازات کنیم.

﴿يَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِينَ إِلَى الرَّحْمَٰنِ وَفْدًا﴾

و - ای رسول- روز قیامت را به یاد آور.
روزی‌که افرادی را که تقوای پروردگارشان را - با اجرای اوامر و اجتناب از نواهی او تعالی- رعایت می‌کردند به‌سوی پروردگارشان، به صورت محترمانه و گرامی، گروه گروه گرد می‌آوریم.

﴿وَنَسُوقُ الْمُجْرِمِينَ إِلَىٰ جَهَنَّمَ وِرْدًا﴾

و کافران را تشنه به‌سوی جهنم می‌رانیم.

﴿لَا يَمْلِكُونَ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَٰنِ عَهْدًا﴾

این کافران، مالک شفاعتی برای یکدیگر نیستند مگر کسی‌که با ایمان به الله و رسولانش در دنیا پیمانی نزد الله گرفته باشد.

﴿وَقَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمَٰنُ وَلَدًا﴾

و یهود و نصاری و برخی مشرکان گفتند: رحمان فرزندی گرفته است.

﴿لَقَدْ جِئْتُمْ شَيْئًا إِدًّا﴾

- ای گویندگان این سخن- به تحقیق که امر بسیار زشتی آورده‌اید.

﴿تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَتَنْشَقُّ الْأَرْضُ وَتَخِرُّ الْجِبَالُ هَدًّا﴾

نزدیک است که بر اثر این سخن زشت، آسمان‌ها بشکافد، و زمین دو قسمت شود، و کوه‌ها ویران ‌شده فرو ریزند.

﴿أَنْ دَعَوْا لِلرَّحْمَٰنِ وَلَدًا﴾

تمام این امور به خاطر این است که فرزندی برای رحمان نسبت دادند، الله از این امر بسیار برتر است.

﴿وَمَا يَنْبَغِي لِلرَّحْمَٰنِ أَنْ يَتَّخِذَ وَلَدًا﴾

و سزاوار نیست که رحمان فرزندی برگزیند زیرا از این کار منزه است.

﴿إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَٰنِ عَبْدًا﴾

جز این نیست که تمام فرشتگان و انسان‌ها و جن‌های آسمان در روز قیامت با فروتنی نزد پروردگارشان می‌آیند.

﴿لَقَدْ أَحْصَاهُمْ وَعَدَّهُمْ عَدًّا﴾

و به تحقیق که علم او تعالی بر آنها احاطه یافته، و آنها را به دقت برشمرده است، پس هیچ‌چیز از آنها بر او پوشیده نمی‌ماند.

﴿وَكُلُّهُمْ آتِيهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَرْدًا﴾

و هر یک از آنها در روز قیامت تنها و درحالی‌که هیچ یاور و مالی ندارد نزد او تعالی می‌آید.

﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَٰنُ وُدًّا﴾

همانا کسانی‌که به الله ایمان آورده‌اند و اعمال صالح و پسندیده نزد الله انجام داده‌اند، به‌زودی الله محبتی برای‌شان قرار می‌دهد به اینکه خودش آنها را دوست می‌دارد، و آنها را نزد بندگانش نیز محبوب می‌گرداند.

﴿فَإِنَّمَا يَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِكَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِينَ وَتُنْذِرَ بِهِ قَوْمًا لُدًّا﴾

- ای رسول- به تحقیق که ما این قرآن را با فرو فرستادن آن بر زبانت به این خاطر آسان ساختیم تا با آن، پرهیزکاران را که اوامر من را اجرا و از نواهی من پرهیز می‌کنند مژده دهی، و با آن مردمی را که در خصومت و لجبازی در اذعان حق سرسخت هستند بترسانی.

﴿وَكَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُمْ مِنْ قَرْنٍ هَلْ تُحِسُّ مِنْهُمْ مِنْ أَحَدٍ أَوْ تَسْمَعُ لَهُمْ رِكْزًا﴾

و چه بسیار امت‌هایی را که قبل از قوم تو نابود کردیم، آیا امروزه یکی از آن امت‌ها را احساس می‌کنی؟! و آیا صدایی آهسته از آنها می‌شنوی؟! پس مصیبتی که به آنها رسید شاید آن‌گاه که الله اذن می‌دهد به دیگران نیز برسد.

مريم