أذكار الصلاة
از عایشه رضی الله عنها روایت است که می گوید: پس از آن که «إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ» بر رسول الله صلى الله عليه وسلم نازل شد، هیچ نمازی نمی خواند مگر در آن می گفت: «سُبْحانك ربَّنَا وبِحمْدِك، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لي»: «ای پروردگار ما، تو پاک و منزهی و تو را حمد و ستايش می کنيم؛ یا الله، مرا بيامرز». در روايت ديگری آمده است: رسول الله صلى الله عليه وسلم در رکوع و سجده ی نمازش، برای عمل به امر قرآن اين [ذکر و دعا] را زياد می خواند: «سُبْحَانَكَ اللهُمَّ رَبَّنَا وَبِحَمْدِكَ، اللهُمَّ اغْفِرْ لِي». در روايت ديگری آمده است: رسول الله صلى الله عليه وسلم پيش از وفاتش اين دعا را زياد تکرار می کرد: «سُبْحَانَكَ اللهُمَّ وَبِحَمْدِكَ أَسْتَغْفِرُكَ وَأَتُوبُ إِلَيْكَ»: «يا الله، تو پاک و منزهی و به حمد و ستايش تو می پردازم و از تو آمرزش می خواهم و به سوی تو توبه می کنم». عايشه رضی الله عنها می گويد: عرض کردم: ای رسول خدا، شما را می بينم که به تازگی اين کلمات را می گوييد؛ اين کلمات چيست؟ فرمود: «جُعِلَتْ لِي عَلَامَةٌ فِي أُمَّتِي إِذَا رَأَيْتُهَا قُلْتُهَا (إذا جاء نصر الله والفتح)... إلى آخر السورة»: «برای من نشانه ای در امتم نهاده شده که وقتی آن را مشاهده کنم، اين کلمات را بگويم؛ و اين نشانه، (إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ) -تا پايان سوره - است». در روايتی ديگر آمده است: رسول الله صلى الله عليه وسلم اين دعا را زياد تکرار می کرد: «سُبْحانَ اللَّهِ وبِحْمدِهِ، أسْتَغْفِرُ اللهَ وأتُوبُ إلَيْهِ». عايشه رضی الله عنها می گويد: گفتم: ای رسول خدا، می بينم که اين کلمات را زياد تکرار می کنيد؟ فرمود: «أخْبرني ربِّي أنِّي سَأرَى علاَمَةً فِي أُمَّتي فَإِذَا رأيْتُها أكْثَرْتُ مِن قَوْل: سُبْحانَ اللَّهِ وبحَمْدِه، أسْتَغْفِرُ اللَّه وَأتُوبُ إلَيْه، فَقَدْ رَأَيْتُها: {إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ} فَتْحُ مَكَّةَ {وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا (2) فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا}»: «پروردگارم به من خبر داد که به زودی علامتی در امتم می بينم که با ديدنش، اين کلمات را زياد تکرار می کنم: «سُبْحانَ اللَّهِ وبِحْمدِهِ، أسْتَغْفِرُ اللهَ وأتُوبُ إلَيْهِ». و حال اين علامت را ديده ام: (إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ) فتح مکه است؛ (وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا (2) فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا (3)): « [ای پیامبر،] هنگامی که یاری الله و پیروزی فرا رسد [و فتح مکه رخ دهد] و مردم را ببینی که گروه گروه در دین الله داخل می شوند. [بدان که این امر، نشانه ی نزدیکی پایان وظیفه ای است که به آن مبعوث شده ای، پس برای شکرگزاری در قبال نعمت فتح و پیروزی] به ستایش پروردگارت تسبیح گوی و از او آمرزش بخواه؛ همانا او بسیار توبه پذیر است».
عن عائشة -رضي الله عنها- قالت: ما صَلَّى رسولُ اللهِ -صلى الله عليه وسلم- صلاةً بَعْدَ أَنْ نَزَلَتْ عليه: (إذا جاء نصر الله والفتح) إلا يقول فيها: «سُبْحَانَكَ رَبَّنَا وبِحَمْدِكَ، اللهمَّ اغْفِرْ لِي». وفي رواية: كانَ رسولُ اللهِ -صلى الله عليه وسلم- يُكْثِرُ أَنْ يَقُولَ في رُكُوعِهِ وسُجُودِهِ: «سُبْحَانَكَ اللهُمَّ رَبَّنَا وَبِحَمْدِكَ، اللهُمَّ اغْفِرْ لِي»، يَتَأَوَّلُ القُرْآنَ. وفي رواية: كَانَ رسولُ اللهِ -صلى الله عليه وسلم- يُكْثِرُ أَنْ يَقُولَ قَبْلَ أَنْ يَمُوتَ: «سُبْحَانَكَ اللهُمَّ وَبِحَمْدِكَ أَسْتَغْفِرُكَ وَأَتُوبُ إِلَيْكَ». قالتْ عَائِشَةُ: قلتُ: يا رسولَ اللهِ، ما هذهِ الكلماتُ التي أراكَ أَحْدَثْتَهَا تَقُولُها؟ قال: «جُعِلَتْ لِي عَلَامَةٌ فِي أُمَّتِي إِذَا رَأَيْتُهَا قُلْتُهَا (إذا جاء نصر الله والفتح)... إلى آخر السورة». وفي رواية: كانَ رسولُ الله -صلى الله عليه وسلم- يُكْثِرُ مِنْ قَوْلِ: «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَيْهِ». قالتْ: قلتُ: يا رسولَ اللهِ، أراكَ تُكْثِرُ مِنْ قَوْلِ سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وأَتُوبُ إليهِ؟ فقالَ: «أَخْبَرَنِي رَبِّي أَنِّي سَأَرَى عَلَامَةً فِي أُمَّتِي فَإِذَا رَأَيْتُهَا أَكْثَرْتُ مِنْ قَوْلِ: سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إليهِ فَقَدْ رَأَيْتُهَا: إذا جاء نصر الله والفتح، فَتْحُ مَكَّةَ، ورأيت الناس يدخلون في دين الله أفواجاً، فسبح بحمد ربك واستغفره إنه كان تواباً».
شرح الحديث :
عایشه رضی الله عنها می گوید: رسول الله صلی الله علیه وسلم پس از نزول سوره نصر هیچ نمازی نمی گزارد، مگر اینکه در رکوع و سجده های آن می فرمود: «سُبْحانك اللهم وبِحمْدِك، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لي»؛ و اینگونه به دستور الله متعال در قرآن کریم عمل می نمود، آنجا که می فرماید: (فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ): «به ستایش پروردگارت تسبیح گوی و از او آمرزش بخواه». عایشه رضی الله عنها خبر می دهد که در رابطه با این کلمات از رسول الله صلی الله علیه وسلم سؤال نموده و ایشان بیان فرمودند که: الله متعال به او خبر داده که بزودی نشانه ای را در امتش خواهد دید و چون آن نشانه را ببیند باید به کثرت این کلمات را ذکر نماید: «سُبْحانَ اللَّهِ وبِحْمدِهِ، أسْتَغْفِرُ اللهَ وأتُوبُ إلَيْهِ». و این نشانه عبارت است از: (إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ) که فتح مکه است؛ «وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا، فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا».