تزكية النفوس
از نعمان بن بشير رضی الله عنه روایت است که می گويد: از رسول الله صلى الله عليه وسلم شنيدم که فرمود: «إِنَّ الحَلاَلَ بَيِّنٌ، وإِنَّ الحَرامَ بَيِّنٌ، وَبَيْنَهما أمور مُشْتَبِهَاتٌ لاَ يَعْلَمُهُنَّ كَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ، فَمَن اتَّقَى الشُّبُهاتِ، فقد اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ وعِرْضِه، وَمَنْ وَقَعَ في الشبُهاتِ وقَعَ في الحَرام، كالرَّاعي يَرْعى حَوْلَ الحِمى يُوشِكُ أَنْ يَرْتَعَ فِيه، أَلاَ وإِنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمًى، أَلاَ وَإِنَّ حِمَى اللَّهِ مَحَارِمُهُ، أَلاَ وإِنَّ في الجسَدِ مُضغَةً إذا صلَحَت صَلَحَ الجسَدُ كُلُّه، وَإِذا فَسَدَتْ فَسَدَ الجَسَدُ كُلُّه؛ أَلاَ وَهِي القَلْبُ»: «حلال و حرام هر دو واضح و مشخّص هستند و در ميان حلال و حرام، امور مشتبه و مشکوکی وجود دارند که بسياری از مردم آنها را نمی دانند. هرکس از آنها بپرهيزد، دين و آبرويش را حفاظت کرده است و کسی که در شبهات و کارهای مشکوک بيفتد، به حرام نيز آلوده خواهد شد؛ مانندِ چوپانی که گوسفندانش را در اطراف چراگاهِ قُرُق شده ی سلطان می چراند و هر لحظه امکان دارد وارد منطقه ی ممنوعه شود؛ آگاه باشيد که هر پادشاهی حريمی دارد و حريمِ الله، محرّماتِ اوست. بدانید که پاره گوشتی در بدن وجود دارد که صلاح و فساد همه ی بدن وابسته به آن است. بدانيد که آن عضو، قلب است».
عن النعمان بن بشير -رضي الله عنه- قال: سمعت النبي -صلى الله عليه وسلم- يقول: «إن الحلال بيِّن وإن الحرام بين، وبينهما أمور مُشْتَبِهَاتٌ لا يعلمهن كثير من الناس، فمن اتقى الشُّبُهات فقد اسْتَبْرَأ لدينه وعرضه، ومن وقع في الشبهات وقع في الحرام، كالراعي يرعى حول الحِمى يوشك أن يَرْتَع فيه، ألا وإن لكل مَلِك حِمى، ألا وإن حِمى الله محارمه، ألا وإن في الجسد مُضغة إذا صلحت صلح الجسد كله وإذا فسدت فسد الجسد كله ألا وهي القلب».
شرح الحديث :
قاعده ی کلی این است که هر آنچه الله و رسولش حلال کرده اند و آنچه الله و رسولش حرام کرده اند، همگی واضح و روشن هستند؛ نگرانی که در مورد مسلمان وجود دارد، در مورد امور مشتبه و مشکوک است؛ اموری که هرکس آنها را ترک کند، دین خود را از ارتکاب حرام و آلوده شدن به حرام سالم نگه داشته است؛ علاوه بر اینکه خود را از سخنان مردم و عیبجویی های آنها ناشی از ارتکاب امر مشکوک مصون داشته است؛ و هرکس از چنین اموری دوری نکند و فاصله نگیرد، خود را در معرض آلوده شدن به حرام یا غیبت مردم و خدشه دار کردن آبرویش قرار می دهد؛ در ادامه رسول الله صلی الله علیه وسلم کسی که مرتکب شبهات می شود به چوپانی مثال می زند که شتران یا گوسفندانش را نزدیک زمینی می برد که صاحبش حدود آن را مشخص کرده است؛ و هر آن امکان دارد گوسفندانش وارد حریم آن شوند که حدود آن مشخص شده و ورود به آن ممنوع است؛ کسی که عملی شبهه دار انجام می دهد، چنین است و درواقع با اینکار به حرام آشکار نزدیک می شود و هر آن امکان دارد بدان آلوده شود. و رسول الله صلی الله علیه وسلم به این مساله اشاره می کند که صلاح و فساد اعمال ظاهری بر اعمال باطنی دلالت می کنند؛ و بیان می دارد که در بدن پاره گوشتی به نام قلب وجود دارد که صلاح و فساد بدن وابسته به آن است.