البدعة
از جریر بن عبدالله رضی الله عنه روایت است که می گوید: ما در اولِ روز نزد رسول الله صلى الله عليه وسلم نشسته بوديم که گروهی پابرهنه و نيمه عريان که پارچه های پشمين را از وسط سوراخ کرده و پوشيده بودند و شمشيرهای شان را به گردن آويخته و بيشتر آنها، بلکه همگی از قبيله ی «مُضَر» بودند، نزد رسول الله صلى الله عليه وسلم آمدند. و چون رسول الله صلى الله عليه وسلم شدت فقر و تنگدستی آنها را ديد، چهره اش دگرگون شد؛ به منزل رفت و سپس بازگشت و به بلال دستور داد که اذان و اقامه بگويد. سپس نماز خواند و آنگاه سخنرانی کرد و اين آيه را تا پايان آن خواند که (الله متعال فرموده است): «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا»: «ای مردم، از پروردگارتان پروا کنید [همان ذاتی] که شما را از یک تن آفرید و همسرش را [نیز] از او آفرید و از [نسلِ] آن دو، مردان و زنان بسیاری پراکند؛ و از پروردگاری که به [نام] او از یکدیگر درخواست می کنید پروا نمایید و از [گسستن] پیوند خویشاوندی بپرهیزید. بی گمان، الله همواره مراقب [و نگهبان] شماست». سپس آيه ی ديگری را که در پايان سوره ی «حشر» است، قرائت نمود: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ»: «ای کسانی که ایمان آورده اید، از الله پروا کنید؛ و هرکس باید بنگرد که برای فردا چه پیش فرستاده است». آنگاه فرمود: «تَصَدَّق رَجُلٌ مِن دِينَارِهِ، مِن دِرهَمِهِ، مِن ثَوبِهِ، مِن صَاعِ بُرِّهِ، مِنْ صَاعِ تَمرِهِ - حتَّى قال - وَلَو بِشِقِّ تَمرَة»: «هرکس از درهم، دينار، لباس و از پيمانه ی گندم و خرمايش صدقه دهد». تا آنجا که فرمود: «(صدقه دهيد؛) اگرچه نصف خرمايی باشد». این بود که مردی از انصار رضی الله عنهم کيسه ای آورد که نزديک بود دستش از حمل آن عاجز شود، بلکه عاجز شده بود و نمی توانست آن را بردارد؛ چون سنگين بود. و به همین ترتیب مردم کمک می کردند تا اینکه دو خرمن غذا و لباس در مسجد جمع شد. و چهره ی رسول الله صلى الله عليه وسلم را ديدم که از فرط شادی مانند طلا می درخشيد. اینجا بود که فرمود: «مَنْ سَنَّ فِي الإِسلاَم سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أَجْرُهَا، وَأَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا بَعْدَهُ، مِنْ غَيرِ أَنْ يَنْقُصَ مِن أُجُورِهِم شَيءٌ، وَمَنْ سَنَّ فِي الإِسلاَم سُنَّةً سَيِّئَةً كَانَ عَلَيه وِزْرُهَا، وَوِزرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ بعدِه، من غير أن ينقُص مِن أَوزَارِهَم شيء»: «هرکس پایه گذار روش نيکويی در اسلام باشد، پاداش آن و پاداش کسانی که پس از او به آن عمل کنند، به او می رسد؛ بی آنکه چيزی از اجر و پاداش آنها کم گردد. و هرکس روش بدی در اسلام پايه گذاری کند، گناه آن و گناه کسانی که پس از او به آن عمل نمايند، به او می رسد و ذره ای از گناهان آنها کاسته نمی شود».
عن جرير بن عبد الله -رضي الله عنه- قال: كُنَّا في صَدرِ النَّهَار عِند رسول الله -صلى الله عليه وسلم- فَجَاءه قَومٌ عُرَاةٌ مُجْتَابِي النِّمَار أَو العَبَاءِ، مُتَقَلِّدِي السُّيُوف، عَامَّتُهُم مِن مُضَر بَل كُلُّهُم مِن مُضَر، فَتَمَعَّر رسول الله -صلى الله عليه وسلم- لِمَا رَأَى بِهِم مِنَ الفَاقَة، فدَخَل ثُمَّ خَرج، فأَمَر بِلاَلاً فَأَذَّن وَأَقَام، فَصَلَّى ثُمَّ خَطَب، فقال: «(يا أيها الناس اتقوا ربكم الذي خلقكم من نفس واحدة) إلى آخر (إن الله كان عليكم رقيبًا) ، والآية الأخرى التي في آخر الحشر: (يا أيها الذين آمنوا اتقوا الله ولتنظر نفس ما قدمت لغد) تَصَدَّق رَجُلٌ مِن دِينَارِهِ، مِن دِرهَمِهِ، مِن ثَوبِهِ، مِن صَاعِ بُرِّهِ، مِنْ صَاعِ تَمرِهِ -حتَّى قال- وَلَو بِشِقِّ تَمرَة» فَجَاء رَجُلٌ مِنَ الأَنصَار بِصُرَّةٍ كَادَت كَفُّهُ تَعجَزُ عَنْهَا، بل قَد عَجَزَت، ثُمَّ تَتَابَع النَّاسُ حَتَّى رَأَيتُ كَومَين مِن طَعَامٍ وَثِيَابٍ، حَتَّى رَأَيتُ وَجهَ رَسُول الله -صلى الله عليه وسلم- يَتَهَلَّلُ كَأَنَّه مُذْهَبَة.ٌ فقال رسول الله -صلى الله عليه وسلم-: «مَنْ سَنَّ فِي الإِسلاَم سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أَجْرُهَا، وَأَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا بَعْدَهُ، مِنْ غَيرِ أَنْ يَنْقُصَ مِن أُجُورِهِم شَيءٌ، وَمَنْ سَنَّ فِي الإِسلاَم سُنَّةً سَيِّئَةً كَانَ عَلَيه وِزْرُهَا، وَوِزرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ بعدِه، من غير أن ينقُص مِن أَوزَارِهَم شيء».
شرح الحديث :
حدیث جریر بن عبدالله بجلی رضی الله عنه حدیث بزرگی است که بیانگر دلسوزی رسول الله صلی الله علیه وسلم نسبت به امتش می باشد. در این حدیث آمده که صحابه در ابتدای روز با رسول الله صلی الله علیه وسلم بودند که گروهی اکثرا یا همه از قبیله ی مضر درحالی نزد ایشان آمدند که پارچه های پشمين را از وسط سوراخ کرده و پوشيده و شمشيرهای شان را به گردن آويخته بودند. یعنی کسانی بودند که لباسی جز به اندازه ی پوشیدن عورت خود نداشتند و آن را از گردن خود آویزان کرده بودند و شمشیر به همراه داشتند؛ و به این ترتیب آماده ی جهادی بودند که بدان امر شده بودند. با دیدن این صحنه و نیازمندی آنان، چهره ی مبارک رسول الله صلی الله علیه وسلم دگرگون شد؛ و این درحالی بود که آنان از مضر بودند، یکی از گرامی ترین قبایل عرب؛ اما نیاز و نیازمندی آنها را به این وضعیت دچار کرده بود. این بود که رسول الله صلی الله علیه وسلم به خانه اش رفت و بازگشت و به بلال دستور داد اذان بگوید؛ سپس نماز خواند و به ایراد سخن پرداخت؛ و طبق عادت ابتدا حمد و ستایش الله گفت؛ سپس این دو آیه را خواند: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا»: «ای مردم، از پروردگارتان پروا کنید [همان ذاتی] که شما را از یک تن آفرید و همسرش را [نیز] از او آفرید و از [نسلِ] آن دو، مردان و زنان بسیاری پراکند؛ و از پروردگاری که به [نام] او از یکدیگر درخواست می کنید پروا نمایید و از [گسستن] پیوند خویشاوندی بپرهیزید. بی گمان، الله همواره مراقب [و نگهبان] شماست». «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ»: «ای کسانی که ایمان آورده اید، از الله پروا کنید؛ و هرکس باید بنگرد که برای فردا چه پیش فرستاده است». سپس به صدقه دادن تشویق کرد و فرمود: «هرکس از درهم، دينار، لباس و از پيمانه ی گندم و خرمايش صدقه دهد». تا آنجا که فرمود: «(صدقه دهيد؛) اگرچه نصف خرمايی باشد». و صحابه رضی الله عنهم که اشتياق وافری به انجام کارهای نيک داشتند و در چنین مواردی شتاب می کردند و فرصت را از دست نمی دادند و بلکه با یکدیگر مسابقه داده و از هم سبقت می گرفتند، به خانه های شان رفتند و صدقات خود را به مسجد آوردند؛ حتی یکی از آنها کیسه ای در دست داشت که نزدیک بود دستش توان حمل آن را نداشته باشد؛ و از توان وی بیشتر بود؛ و آن را نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم گذاشت؛ به همین ترتیب هریک از صحابه صدقه ای آورد؛ و چنانکه جریر می گوید دو خرمن انباشته از غذا و لباس و چیزهای دیگر جمع شد. و با دیدن این صحنه و این رقابت در امر خیر که نیاز فقرا با آن برطرف می شد، چهره ی رسول الله صلى الله عليه وسلم از فرط شادی مانند طلا می درخشيد. سپس رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «هرکس در اسلام پایه گذار روش نيکويی باشد، پاداش آن و پاداش کسانی که پس از او به آن عمل کنند، به او می رسد؛ بی آنکه چيزی از اجر و پاداش آنها کم گردد. و هرکس روش بدی در اسلام پايه گذاری کند، گناه آن و گناه کسانی که پس از او به آن عمل نمايند، به او می رسد و ذره ای از گناهان آنها کاسته نمی شود». مراد از «سُنَّةً» در اینکه فرمود: «مَنْ سَنَّ فِي الإِسلاَم سُنَّةً حَسَنَةً» عمل نمودن به سنت می باشد و منظور کسی نیست که بدعتی را ایجاد کند. چون هرکس در اسلام بدعتی بوجود بیاورد، بدعت وی مردود بوده و نیکو نیست. بلکه مراد از کسی که آن را پای گذاری نموده و سنت نهد، اولین کسی است که بدان عمل کند مانند مردی که کیسه ای از صدقه با خود آورد.