فضل صلاة الجماعة وأحكامها
از ابی بن کعب رضی الله عنه روایت است که می گوید: روزی رسول الله صلی الله علیه وسلم نماز صبح را با ما خواند و فرمود: «أَشَاهِدٌ فُلَانٌ»: «آیا فلانی در جماعت شرکت داشت؟» گفتند: نه؛ فرمود: «أَشَاهِدٌ فُلَانٌ»: «آیا فلانی در جماعت حضور داشت؟» گفتند: نه؛ فرمود: «إِنَّ هَاتَيْنِ الصَّلَاتَيْنِ أَثْقَلُ الصَّلَوَاتِ عَلَى الْمُنَافِقِينَ، وَلَوْ تَعْلَمُونَ مَا فِيهِمَا لَأَتَيْتُمُوهُمَا، وَلَوْ حَبْوًا عَلَى الرُّكَبِ وَإِنَّ الصَّفَّ الْأَوَّلَ عَلَى مِثْلِ صَفِّ الْمَلَائِكَةِ وَلَوْ عَلِمْتُمْ مَا فَضِيلَتُهُ لَابْتَدَرْتُمُوهُ، وَإِنَّ صَلَاةَ الرَّجُلِ مَعَ الرَّجُلِ أَزْكَى مِنْ صَلَاتِهِ وَحْدَهُ، وَصَلَاتُهُ مَعَ الرَّجُلَيْنِ أَزْكَى مِنْ صَلَاتِهِ مَعَ الرَّجُلِ، وَمَا كَثُرَ فَهُوَ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى»: «این دو نماز (صبح و عشاء) دشوارترین نمازها برای منافقین هستند؛ و اگر فضیلت و ثواب این دو نماز را می دانستند، برای خواندن آنها به جماعت، چهار دست و پا هم که شده شرکت می کردند؛ و صف اول همچون صف ملائکه می باشد و اگر فضیلت آن را می دانستید برای آن از یکدیگر سبقت می گرفتید؛ و نماز مرد با مردی دیگر، بهتر از نماز وی به تنهایی می باشد؛ و نماز او با دو مرد بهتر از نماز وی با یک مرد می باشد. و هر چه تعداد کسانی که با هم نماز جماعت می خوانند بیشتر باشد، نزد الله محبوب تر است».
عن أُبَي بن كعب -رضي الله عنه-، قال: صلَّى بنا رسول الله -صلى الله عليه وسلم- يوما الصُّبح، فقال: أشَاهد فلان، قالوا: لا، قال: أشَاهد فلان، قالوا: لا، قال: «إن هَاتَين الصَّلاتين أثْقَل الصلوات على المنافقين، ولو تعلمون ما فيهما لأتَيْتُمُوهُمَا، ولو حَبْوا على الرُّكَب وإن الصَّف الأول على مِثْل صفِّ الملائكة ولو عَلِمْتُم ما فَضِيلَتُه لابْتَدَرْتُمُوهُ، وإن صلاة الرَّجل مع الرَّجل أَزْكَى من صلاته وحْدَه، وصلاته مع الرَّجُلين أَزْكَى من صلاته مع الرُّجل، وما كَثر فهو أحَبُّ إلى الله تعالى».
شرح الحديث :
روزی رسول الله صلی الله علیه وسلم نماز صبح را با ما خواند و فرمود: «آیا فلانی در جماعت شرکت داشت؟» گفتند: نه؛ فرمود: «آیا فلانی در جماعت حضور داشت؟» گفتند: نه؛ و چنانکه در روایت دارمی آمده است، مراد از فلانی و فلانی، افرادی از منافقین بوده است. در روایت دارمی آمده که صحابه در پاسخ به رسول الله صلی الله علیه وسلم می گویند: «لَا، لِنَفَرٍ مِنَ الْمُنَافِقِينَ لَمْ يَشْهَدُوا الصَّلَاةَ»: «نه، عده ای از منافقین در نماز شرکت نکردند». بنابراین رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: «این دو نماز دشوارترین نمازها برای منافقین هستند». و مراد از این دو نماز، نماز صبح و عشاء می باشد چنانکه در روایت ابوهریره رضی الله عنه در صحیحین آمده است: «أَثْقَلُ الصَّلاَةِ عَلَى المُنَافِقِينَ العِشَاءُ وَالفَجْرُ»: «دشوارترین نمازها برای منافقان، نماز عشاء و صبح می باشند». هرچند در اصل، همه ی نمازهای فرض برای منافقان سخت و دشوار است؛ چنانکه الله متعال می فرماید: «وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا كُسَالَى» [نساء: 142] «و چون به نماز برخیزند، با سستی و کاهلی برمی خیزند». اما بیش از همه ی نمازها، دو نماز صبح و عشاء برای آنها سخت و دشوار است؛ چون نماز عشاء در وقت استراحت و آماده شدن برای خواب بعد از خستگی روز می باشد؛ و نماز صبح در لذت بخش ترین لحظات خواب است. و به همین دلیل است که در اذانِ نماز صبح «الصلاة خير من النُّوم»: «نماز بهتر از خواب است» گفته می شود. حال آنکه اگر اجر و پاداش و فضلی را می دانستند که در ادای این دو نماز به جماعت همراه مسلمانان در مسجد است - چون اجر و پاداش به اندازه ی مشقت است - اگر نمی توانستند قدم زنان در مسجد حاضر شوند، برای شرکت در این دو نماز به جماعت همراه مسلمانان، چهار دست و پا هم که شده خود را به مسجد می رساندند و این فضل را از دست نمی دادند. و در ادامه می فرماید: صف اول مانند صف ملائکه می باشد؛ و صف اول نزدیک ترین صف به امام است؛ رسول الله صلی الله علیه وسلم صف اول را در نزدیکی به امام، به صف ملائکه در نزدیکی به الله عزوجل تشبیه می کند؛ و بیان می دارد که اگر شما فضل ناشی از ادای نماز در صف اول را می دانستید، برای به دست آوردن آن از یکدیگر سبقت می گرفتید؛ و این رهنمود نبوی از جنس این فرمایش ایشان است که می فرماید: «لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا في النِّدَاءِ والصَّفِ الأَوَّلِ، ثُمَّ لَمْ يَجِدُوا إِلا أنْ يَسْتَهِمُوا عَلَيْهِ لاسْتَهَمُوا عَلَيْهِ»: «اگر مردم از فضيلت اذان و صف اول آگاه بودند و برای دست يافتن به آن چاره ای جز قرعه کشی نداشتند، قطعا برای آن قرعه کشی می کردند». [متفق علیه] و نماز دو نفر با هم بهتر از نماز خواندن به تنهایی می باشد؛ و اجر و پاداش آن از نمازی که به تنهایی خوانده شود، بیشتر است. و نماز خواندن سه نفر با هم، بهتر از نماز خواندن دو نفر با هم می باشد؛ چون تعدادشان بیشتر است؛ و هرچه تعداد نمازگزاران بیشتر باشد، نزد الله محبوب تر می باشد. و این بر فضل جماعت دلالت می کند.