صلاة التطوع
از حذیفه رضی الله عنه روایت است که می گوید: شبی با رسول الله صلى الله عليه وسلم نماز خواندم؛ ايشان سوره ی «بقره» را شروع کرد. با خود گفتم: در آيه ی صدم، رکوع خواهد کرد؛ اما رسول الله صلى الله عليه وسلم از اين آيه گذشت؛ گفتم: همه ی «بقره» را در يک رکعت خواهد خواند (و آنگاه رکوع خواهد کرد)؛ ولی همه ی اين سوره را خواند و در اين انديشه بودم که رکوع خواهد نمود؛ اما رکوع نکرد و سوره ی «نساء» را شروع کرد و آن را تا پايان خواند. سپس «آل عمران» را آغاز نمود و آرام و به ترتيل می خواند و هرگاه به آيه ای می رسيد که در آن تسبيح الله بود، تسبيح می گفت و چون به آيه ی دعا می رسيد، دعا می کرد و هنگامی که به آيه ای با موضوع پناه جستن به الله می رسيد، پناه می خواست تا اينکه رکوع نمود و شروع کرد به گفتن: «سُبحانَ رَبِّيَ الْعظِيمِ» و رکوعش تقریبا به اندازه ی قيامش بود؛ آنگاه «سَمِعَ اللَّهُ لِمن حَمِدَه» گفت و تقريباً به اندازه ی رکوعش ایستاد و سپس به سجده رفت و همواره «سبحان رَبِّيَ الأعلَى» می گفت تا آن که سجده اش نيز تقریبا به اندازه ی قيامش طول کشيد. راوی می گوید: و در حدیث جریر افزون بر این آمده است: «سمع الله لمن حمده ربنا لك الحمد».
عن حذيفة -رضي الله عنه- قال: صليت مع النبي -صلى الله عليه وسلم- ذات ليلة، فافتتح البقرة، فقلت: يركع عند المائة، ثم مضى، فقلت: يصلي بها في ركعة، فمضى، فقلت: يركع بها، ثم افتتح النساء، فقرأها، ثم افتتح آل عمران، فقرأها، يقرأ مُتَرَسِّلًا، إذا مر بآية فيها تسبيح سبح، وإذا مر بسؤال سأل، وإذا مر بتعوذ تعوذ، ثم ركع، فجعل يقول: «سبحان ربي العظيم»، فكان ركوعه نحوًا من قيامه، ثم قال: «سمع الله لمن حمده»، ثم قام طويلا قريبا مما ركع، ثم سجد، فقال: «سبحان ربي الأعلى»، فكان سجوده قريبا من قيامه. قال: وفي حديث جرير من الزيادة، فقال: «سمع الله لمن حمده ربنا لك الحمد».
شرح الحديث :
حذیفه رضی الله عنه خبر می دهد که شبی همراه رسول الله صلی الله علیه وسلم نماز شب می خواند. و رسول الله صلی الله علیه وسلم در رکوعش می فرمود: «سُبحان رَبِّيَ العظيم» و در سجده می فرمود: «سُبحان رَبِّيَ الأعلى» و این دلالت بر مشروعیت گفتن این دو ذکر در رکوع و سجده دارد. ایشان در رکوعش «سُبحان رَبِّيَ العظيم» و در سجده اش «سُبحان رَبِّيَ الأعلى» می گفت. و چون به آیه ی رحمت می رسید، توقف کرده و از الله متعال آن را درخواست می کرد؛ یعنی: وقتی به آیه ای می رسید که در آن ذکر بهشت و نعمت های بهشتی شده بود، از آن عبور نمی کرد تا اینکه آن نعمت ها را از الله تقاضا می نمود و می فرمود: «اللَّهم إني أسألك الجنَّة»: «پروردگارا بهشت را از تو می خواهم» و فضل و عطا و بخشش الله متعال را درخواست می کرد. و چون به آیه ای می رسید که به ثنا و ستایش پیامبران یا اولیا پرداخته بود و آیاتی امثال آن، احتمالا می فرمود: از الله فضل و بخشش را خواستارم، یا از الله می خواهم که مرا به آنان ملحق نماید یا امثال این دعاها. و چون به آیه ی عذاب می رسید، توقف نموده و از آن به الله پناه می جست. یعنی: وقتی به آیه ای می رسید که در آن در مورد عذاب، جهنم و احوال دوزخیان صحبت شده بود، از آن آیه عبور نمی کرد تا اینکه از آن عذاب به الله پناه می بُرد. مستحب است که در این موارد به رسول الله صلی الله علیه وسلم اقتدا شود، اما گروهی از علما آن را مخصوص نمازهای نفلی دانسته اند، زیرا با وجود توصیفات بسیاری که در مورد قرائت رسول الله صلی الله علیه وسلم در نمازهای فرض آمده، این موارد در نمازهای فرض از ایشان نقل نشده است. البته اگر کسی گاها در نماز فرض چنین عمل کند، ایرادی ندارد، زیرا آنچه در فرض ثابت است، در نفل جایز است و بر عکس آنچه در نفل ثابت است، در فرض جایز است، مگر اینکه دلیلی وجود داشته باشد که عمل مورد نظر را به نماز فرض یا نفل اختصاص دهد.